Hoogsensitiviteit en Hooggevoeligheid, zoals ik er naar kijk
De woorden 'hoogsensitief' en 'hooggevoelig' worden vaak door elkaar gebruikt, terwijl dit mijns inziens niet handig is, omdat ik duidelijke verschillen hiertussen zie. Ik las laatst: Dat 'hsp-deskundigen' het er onlangs over eens zijn geworden dat hoogsensitiviteit en hooggevoeligheid (in ieder geval in Nederland) hetzelfde zijn. Ik kan hier niet achter staan, mijns inziens zijn er wel degelijk verschillen.
Hoogsensitief (HSP = Hoog Sensitief Persoon)
Wanneer iemand 'hoogsensitief' is, dan zijn het bewustzijn en de zintuigen (voelen, ruiken, proeven, horen, zien) bij deze persoon gevoeliger dan bij anderen. Hoogsensitieve mensen hebben een hoog en snel opmerkingsvermogen en een scherp oog voor detail. Zij hebben de mogelijkheid om hier op af te stemmen en de aandacht daar wel/ niet op richten. Hoogsensitiviteit gaat meestal samen met een positieve, bewuste levenshouding. Mensen die hoogsensitief zijn kiezen voor een prettige omgeving. Wanneer zij zich in een bepaalde omgeving niet op hun gemak voelen gaan zij dit uit de weg. Zij zijn zelfbewust en kunnen zich goed redden. Zij zijn Intuïtief, voelen sferen en stemmingen van anderen feilloos aan, zij voelen zich vaak verantwoordelijk om daar iets mee te (moeten) doen. Hoogsensitiviteit zie ik als een prettige, toegevoegde eigenschap, waar je goed mee kunt (leren) omgaan. Mensen met hoogsensitiviteit die dit niet handig gebruiken (bijvoorbeeld doordat zij zich hier niet bewust van zijn), kunnen overspoeld raken door alles wat op hun af komt vanuit de buitenwereld. Hoogsensitiviteit is aangeboren.
Een hoogsensitief persoon kan, door teveel stress, hooggevoelig/ overgevoelig worden.
Hooggevoelig
Wanneer iemand hooggevoelig is, dan voelt deze persoon zich in allerlei omstandigheden kwetsbaar. Hooggevoelige mensen zijn steeds alert; overal kunnen zij prikkels ervaren, waardoor zij uit balans kunnen raken. Zij ervaren veel stress en hebben moeite met voor zichzelf opkomen en 'nee' zeggen. Ze kunnen het idee hebben dat ze niet voldoen aan de eisen van anderen, voelen zich snel aangevallen en op de tenen getrapt. Vaak is deze (over)gevoeligheid ontstaan in de jeugd, waarbij diegene een gevoel van veiligheid heeft gemist en dit meeneemt in de volwassenheid. Hooggevoeligheid kan aanwezig zijn, zonder dat iemand hoogsensitief hoeft te zijn. Hooggevoeligheid is aangeleerd gedrag en kan dan ook vervangen worden door ander gedrag, waardoor de hooggevoeligheid af kan nemen.
Samenvattend staat hoogsensitiviteit, mijns inziens, gelijk aan 'fijngevoelig' en hooggevoeligheid aan 'overgevoelig'.
Werkverslaving / workaholisme / Bevlogenheid
Veel mensen hebben zelf niet door dat ze ergens aan verslaafd zijn, ze bagatelliseren het en praten het (naar zichzelf toe) goed omdat ze het leuk, lekker of fijn vinden. Een werkverslaving wordt vaak niet herkend en onderkend. Wanneer iemand werkt vanuit een, vaak onbewuste, negatieve motivatie noemen we dit een werkverslaving. Ze denken dat ze dit moeten doen, vanwege bijvoorbeeld hun financiële situatie, ze praten zichzelf aan dat ze van alles ‘moeten’. Ze vluchten voor hun gevoelens en angsten (voor ontslag e.d.).
Burn-out
Op de lange duur werkt dit zeer destructief en kan iemand in een burn-out belanden, wanneer er niet op tijd wordt ingegrepen. Deze mensen hebben een overdreven verantwoordelijkheidsgevoel, obsessief gedrag, besteden minder tijd aan familie en vrienden en zijn minder betrokken bij andere activiteiten dan hun werk. Zij maken het werk tot het belangrijkste in hun leven. Een werkverslaving komt van binnenuit, ze zeggen (vaak onbewust) tegen zichzelf: “Wanneer ik niet werk, dan ga ik voelen en dat is niet fijn”. Dit geldt voor alle verslavingen, men doet (werk, sport, etc.) of gebruikt iets (alcohol, drugs, medicijnen, etc.) om niet te hoeven voelen wat er werkelijk speelt.
Bevlogenheid
Iemand die werkt vanuit een positieve motivatie kan net zo hard werken, alleen zal deze hier niet ziek of burn-out van raken. Deze mensen werken vanuit hun bevlogenheid, zij ervaren vooral voldoening, werkplezier en zijn zeer gemotiveerd. Zij zijn toegewijd en kunnen volledig in het werk opgaan en tevens de nodige afstand nemen. Zij zijn niet bang om te voelen wat er is en doen daar dan mee wat op dat moment nodig is.
Er zijn ook mensen met een werkverslaving terwijl zij ooit zijn begonnen met werken vanuit bevlogenheid. Ergens onderweg in hun carrière zijn deze mensen een obstakel tegen gekomen (in privé en/of werk) waardoor de situatie is veranderd en het ‘moeten’ en het gevoel van angst of verdriet (wat zij juist niet willen voelen) is gaan overheersen en de bevlogenheid plaats heeft gemaakt voor verslaving.
Verslavingen
“Gelukkig heb ik geen verslavingen” zei mijn coachee, “ik hou van mijn werk en doe het zo graag, dat ik tot ‘s avonds laat en in het weekend doorwerk. Ik kan moeilijk in slaap komen en heb weinig tijd voor mijn kinderen, ik wil graag van je horen wat ik daaraan kan doen”.
Veilige hechting
Ook blijkt er een verband te bestaan tussen werkverslaving bij mensen die geen veilige hechting hebben ervaren in hun jeugd of later in relaties en/of met een partner: Iemand kan bang zijn voor afwijzing en (steeds) harder gaan werken om dit te voorkomen. Veilige hechting wordt in verband gebracht met bevlogenheid.
Je zou kunnen vragen wat iemand drijft en belangrijk vindt in het werk. Iemand die energie heeft, enthousiast is en met stralende ogen over het werk praat, is waarschijnlijk bevlogen. Terwijl iemand die ontevreden (over zichzelf) is, perfectionistisch is, moe overkomt en moeilijk kan delegeren, is waarschijnlijk een workaholic. Deze snakt naar complimenten, beloning, voldoening, zelfvertrouwen en bevestiging en probeert dit uit het werk te halen i.p.v. uit zichzelf.
Schrijven
Ik merk dat ik het schrijven van een nieuwsbrief of blog o.i.d. nodig heb om mijn gedachten te ordenen. Wanneer ik iets wil delen met anderen, wil ik graag duidelijk en precies zijn, wat mij soms moeite kost. Dit maakt dat ik ergens gestructureerd over nadenk en mij (verder) verdiep in het onderwerp, om het uiteindelijk zo neer te kunnen zetten dat ik het zelf (nog) beter begrijp, zo leer ik van mijzelf en kan ik het gemakkelijker overbrengen naar anderen.
Essentie
Veel onderwerpen zijn zo breed dat waar het, in mijn beleving, uiteindelijk omgaat verloren gaat in de hoeveelheid van woorden. Hierdoor is het voor mij minder helder om te kunnen delen, met bijvoorbeeld mijn coachees.
Het geeft mij dan ook veel voldoening om een onderwerp van meerdere kanten te belichten en dan terug te brengen tot, wat ik zie als, de essentie en er dan precies die woorden aan te geven die voor mij de lading dekken. Dit voelt soms als een bevalling, met als resultaat een prachtige tekst, die er heel graag uit wilde en waar ik blij mee ben. Het is dan heel fijn te merken, dat de essentie die ik eruit heb gehaald, herkend wordt door anderen.
Woorden
"Ach, het zijn maar woorden"; juist woorden zijn bepalend voor hoe iets overkomt en voelt, ook de woorden die je in gedachten tegen jezelf zegt, zijn zeer van invloed op je gemoed.
Jong Burn-out
De laatste jaren komen er steeds meer jongeren met burn-out in mijn praktijk. Eerst was de groep mensen met burn-out tussen de 35 en 45 jaar het grootst, nu is de grootste groep burn-outers tussen de 15 en 35 jaar. Uit onderzoek is gebleken dat vooral laagopgeleide en in iets mindere mate hoogopgeleide jongeren onder de 30 jaar burn-out raken (Irene Houtman van TNO). Ook jongere kinderen en pubers raken tegenwoordig burn-out. Uit wetenschappelijk onderzoek (kinderarts Wietse Kuis), blijkt dat één op de drie kinderen aan stress en angst lijdt. Tien procent van hen vertoont klachten welke vergelijkbaar zijn met het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) bij volwassenen. Ook is uit dit onderzoek gebleken dat een ouder die burn-out is geraakt, dit in veel gevallen overdraagt op zijn kinderen. De symptomen zijn op elke leeftijd hetzelfde, zowel jong als oud kampt met een chronisch gevoel van uitputting, voelt zich letterlijk opgebrand, heeft gebrek aan interesse en een verminderd zelfvertrouwen.
Bovenstaande is een verontrustende ontwikkeling, welke mijns inziens zeker teruggedrongen kan worden door dit fenomeen te signaleren, erkennen en er serieus aandacht aan te geven.
Symptomen van burn-out bij kinderen
- Aanhoudende hoofdpijn en/of buikpijn
- Chronische oververmoeidheid
- Slaapproblemen
- Gebrek aan eetlust
- Last van spijsverteringsproblemen
- Last van stijve en gespannen spieren
- Buikpijn en moeilijke stoelgang
- Agressief en prikkelbaar gedrag
- Stemmingswisselingen
- Veel piekeren
- Geen zin om op te staan en te spelen
- Geen interesse voor zijn/haar hobby's
- Slechte schoolresultaten
- Geen zin om naar school te gaan
- Asociaal gedrag
- Verslavingsgedrag
- Algemeen somber, bedrukt gevoel hebben
- Weinig zelfvertrouwen
- Onredelijk reageren
- Minder productief
- Besluiteloosheid
- Minderwaardigheidsgevoel en laag zelfbeeld
Oorzaken:
- De steeds hogere eisen van onze maatschappij (ook op school). We leggen de lat steeds hoger. Schoolse activiteiten als o.a. huiswerk en een uitgebreid aantal hobby's en sporten etc. moeten in een snel tempo gecombineerd worden. Ook internet, mobiel, gamen en televisie hebben hier een negatief aandeel in. Kinderen krijgen veel té veel hooi op hun vork. Het zijn vaak juist de enthousiaste, gedreven, zeer betrokken (jonge) mensen, met een groot verantwoordelijkheidsgevoel, een zekere mate van perfectionisme en moeite met nee zeggen, die gevoelig zijn voor stress en burn-out. Zij zijn meestal de pareltjes van bedrijven en families. In bedrijven en ook privé wordt vaak (onbewust) misbruik van deze prettige eigenschappen gemaakt, in plaats van dat ze zuinig zijn op deze mensen. Op het moment dat zij ziek worden, willen bedrijven vaak snel van ze af, in plaats van dat ze investeren in een blijvend herstel van burn-out. Ook familie en vrienden laten deze mensen vaak zitten, er valt niets meer ‘te halen’.
- Pesterijen op school/werk, echtscheiding van ouders, financiële problemen, overlijden van een naaste en ziektes in een gezin, kunnen risicovolle omstandigheden zijn voor het krijgen van een burn-out.
- Te hoge verwachtingen van het leven, wat voor een groot deel ingegeven wordt door de social media. Social media laten veel succesvolle, perfecte jonge mensen zien die in alles uitblinken, werk, sport, grote vriendenkring, uitgaan, studeren, leuke hobby’s en mooie vakanties. Wanneer jongeren zichzelf vergelijken met deze onrealistische beelden, gaan ze dit nastreven en raken dan gefrustreerd en gestresst. Ze gaan telkens over hun grenzen heen en nemen geen rust om te herstellen. Wanneer deze stress chronisch wordt en langer dan een jaar aanhoudt dan is het risico op burn-out groot. Ook zorgen de social media als bijv. 'Whatsapp.' dat jongeren continue in contact zijn met anderen en vertellen wat ze doen. Hierdoor krijgen ze geen rust en voelen ze ook een enorme druk om te willen voldoen aan de hoge verwachtingen die zij van zichzelf hebben. Dit zorgt voor weinig zelfvertrouwen en een laag zelfbeeld.
- Tijdelijke contracten waardoor ze langdurig op hun tenen lopen, wat veel stress oplevert.
- Ook andere factoren vergroten het risico op stress, bijvoorbeeld wanneer iemand een heftige situatie heeft meegemaakt zoals ontslag, verhuizing, scheiding, geboorte, nieuwe baan of huis, overlijden etc. en niet voldoende tijd en rust neemt om hiervan te herstellen. Wanneer je een ondernemer, leidinggevende, of specialist bent loop je een groter risico op stress, doordat je dan meestal niet kunt terugvallen op anderen en een sparringpartner mist.
- De manier waarop je met bepaalde zaken omgaat vormt ook een risicofactor voor stress.
Het goede nieuws is dat ik heb ervaren dat de jongere burn-outer, indien dit erkend wordt en goed begeleidt, sneller herstelt. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de meestal kortere voorgeschiedenis en het groter herstelvermogen van jongeren.
Burn-out is complex en heeft specialistische begeleiding nodig, zodat je duurzaam kunt herstellen en/of uit burn-out kunt blijven. Klik hier voor meer informatie over burn-out.
Tips
- Leer gelukkig te zijn met kleine dingen. Haal de druk van de ketel af om steeds méér en beter te presteren.
- Een rustige, stabiele en gestructureerde leef en werk/school omgeving voor volwassenen en kinderen en voldoende slaap, balans, beweging en een gezond, evenwichtig en gevarieerd voedingspatroon zijn belangrijk ter voorkoming en voor herstel van een burn-out.
- Leer omgaan met en hanteren van eigenschappen als perfectionisme, groot verantwoordelijkheidsgevoel, pleasen etc. Dit is noodzakelijk om (herhaling van) burn-out voor de toekomst te voorkomen.
- Vraag je steeds af of jij iets zelf echt wilt, of dat je het doet omdat je denkt dat anderen dit van je verwachten.
- Stel prioriteiten en leg daar de focus op, 1 sport en/of hobby is genoeg, 1 feestje/uitstapje per week ook.
- Richt je op wat je wel wilt in plaats van niet.
- Stel je verwachtingen bij, goed is goed genoeg
- Ga liefdevol met jezelf om.
- Zorg voor voldoende beweging elke dag.
- Je zo nu en dan vervelen is niet erg, het is zelfs noodzakelijk om tot rust en bezinning te komen en creativiteit te ontwikkelen.
Tips voor de ouders/opvoeders en leerkrachten
- Houd het kind in de gaten wanneer het te enthousiast, perfectionistisch en gedreven omgaat met bepaalde zaken, zich overal verantwoordelijk voor voelt en/of pleaser gedrag vertoont.
- Let op of het kind op de tenen loopt om te voldoen aan........
- Let op of het kind veel piekert, praat erover en laat het focussen op leuke dingen.
- Let op eventuele pesterijen.
- Beperk de tijd dat ze op internet en voor de televisie zitten.
- Let op dat het kind zich niet verliest in de Social Media, middels computer, mobieltjes, whatsapp etc, maak afspraken over het gebruik ervan.
- Leer het kind relativeren.
- Houd in de gaten waar het kind naar kijkt en wat het doet en praat daar samen over.
- Zorg voor structuur, voldoende rust, slaap, een gezond regelmatig eetpatroon en balans in de activiteiten en omgeving van het kind.
- Laat het kind zich zo nu en dan vervelen, dit ontwikkelt de creativiteit.
- Zorg dat het kind voldoende beweegt en buiten speelt, bewegen is essentieel.
- Let op welke hobby's het kind heeft.
- Communiceer regelmatig met het kind, zodat je weet wat het kind bezig houdt.
- Ga als ouder eens samen een paar dagen met het kind weg en wees er dan helemaal voor het kind.
- Maak tijd voor het kind en geef het voldoende oprechte aandacht.
- Spreek regelmatig waardering uit naar het kind, spreek het aan op gedrag i.p.v. op de persoon.
- Laat het kind 'kind' zijn, zadel het niet op met problemen, negatieve nieuwsberichten, evt. werkeloosheid, scheiding, ziekte etc, vertel ze wel eerlijk wat er aan de hand is, anders maken zij er hun eigen verhaal van en dat kan (veel) stress opleveren, stel ze gerust en zeg dat het niet hun probleem is.
- Neem het kind serieus en bagatelliseer niet.
- Stel het kind gerust.
- Stel (te hoge) verwachtingen bij.
- Goed is goed genoeg.
- Focus bij rapporten en prestaties op de goede cijfers en goede punten i.p.v. op de minder goede en prijs ze daarvoor.
- Zoek goede, specialistische begeleiding en wacht daar niet te lang mee.
Zakelijkheid
In sommige dienstverlenende beroepen, als bijvoorbeeld coaching/counselling, wordt zakelijkheid door sommige mensen gezien als vreemd/slecht/vies. Terwijl zakelijkheid het juist mogelijk maakt voor de coach/counsellor om op een professionele manier te kunnen functioneren. Voor de coachee maakt de zakelijkheid van de coach de relatie helder, duidelijk en werkbaar. Zakelijkheid heeft niets te maken met onvriendelijkheid.
Soms ook wordt de empathie en oprechte aandacht van de coach/counsellor door de coachee verward met vriendschap (de coachee zit dan i.d. Overdracht). Ondanks dat de relatie tussen een coach/counsellor en de coachee meestal prettig en aangenaam is, blijft het iets anders dan een vriendschappelijke relatie. De relatie tussen een coach/counsellor en een coachee is, in tegenstelling tot een vriendschappelijke relatie, altijd gebaseerd op een contract (liefst schriftelijk) wat tussen de coach/counsellor en coachee is afgesloten.
‘What’s in it for me?’ Dit is voor de één een volkomen normale vraag terwijl dit voor de ander bijna gênant is. ‘Dat vraag je toch niet, dat is toch egoïstisch?’ “What’s in it for me” is niet vreemd/slecht/vies, het is noodzakelijk om als coach/counsellor goed te kunnen functioneren. Je weet zelf wat je diensten waard zijn en alleen wanneer je je naar waarde laat uitbetalen, kun je een gelijkwaardige werkrelatie onderhouden.
Het is belangrijk om als dienstverlener, duidelijk te zijn in wat je wel/niet te bieden hebt en onder welke voorwaarden je dit doet. Iemand die van jouw diensten gebruik wil maken, doet dat onder jouw heldere voorwaarden en committeert zich daar wel/niet aan. Hiermee is de relatie duidelijk.
Verschillen tussen een vriendschappelijke en zakelijke relatie
De basis voor een vriendschappelijke relatie
Vrijblijvend:
Vrienden kunnen, tot op zekere hoogte, vrij omgaan met contact zoeken, wat ze wel/niet willen delen/doen met elkaar etc.
Gelijken:
Een vriendschappelijke relatie is gebaseerd op wederkerigheid.
Gelijkwaardigheid:
Geven en nemen is (op de lange termijn) in balans.
Emotionele band:
Emoties en gevoelens mogen gedeeld worden in beide richtingen, afhankelijk van de aard van de vriendschap.
Veiligheid en vertrouwen:
Is afhankelijk van de diepte en de aard van de vriendschap.
Verwachtingen management:
Verwachtingen zijn er vaak wel, worden meestal niet uitgesproken.
Afspraken:
Kunnen vrijblijvend zijn.
Commitment:
Wordt meestal niet uitgesproken.
Vergoeding:
Niet aanwezig.
De basis voor een zakelijke relatie
(Als voorbeeld de relatie tussen coach en coachee)
Niet vrijblijvend:
Verplichtingen:
- De coach maakt tijd vrij, toont een professionele houding en heeft een inspanningsverplichting.
- De coachee verplicht zich om de gemaakte afspraken, als op tijd komen, actief deelnemen aan het traject en financiële, na te komen.
Professionaliteit vanuit de coach
- De coach bewaakt het proces.
- De coach is integer, empathisch en respectvol.
Ongelijkheid:
Er is geen wederkerigheid;
- De coachee deelt en vertelt veel over zichzelf met de coach.
- De coachee kan van alles over de coach naar buiten brengen, zonder dat de coach hier op mag reageren.
- De coach deelt niets van zichzelf met de coachee of hooguit alleen wanneer dit functioneel en relevant is voor de coachee.
- De coach is gebonden aan zijn ethische codes, beroepsgeheim en beroepsregels.
Gelijkwaardigheid:
- De coach stelt zijn tijd beschikbaar en levert inspanning door goed te luisteren, relevante vragen te stellen, te confronteren en waar nodig informatie te geven, zonder oordeel.
- De coachee stelt hier een, van te voren afgesproken, financiële vergoeding tegenover en houdt zich aan de gemaakte afspraken.
Emotionele band:
Emoties en gevoelens worden gedeeld door de coachee, de coach stelt zich empatisch, respectvol, belangstellend en professioneel op.
Veiligheid en vertrouwen:
- De coach zorgt voor een veilige omgeving en bouwt een vertrouwelijke band op met de coachee.
Verwachtingen management:
- Over en weer worden verwachtingen uitgesproken en getoetst op haalbaarheid.
Afspraken:
- Duidelijke (werk)afspraken (o.a. Algemene Voorwaarden) zijn belangrijk, zodat beiden weten waar ze aan toe zijn.
Commitment:
- Commitment van de coachee is nodig om resultaat te behalen.
Vergoeding:
- Een financiële vergoeding is nodig om balans tussen geven en nemen te creëren en hiermee de gelijkwaardigheid te waarborgen.
- Een coach/counsellor mag zich alleen middels geld laten betalen i.v.m. ethische codes, belangenverstrengeling, gelijkwaardigheid etc.
- Indien de coach/counsellor geen/een te lage financiële vergoeding vraagt, is de kans groot dat de coachee zich hier op de langere termijn niet prettig bij voelt, omdat dit dan geen gelijkwaardige relatie is. Bovendien kan de coach/counsellor dit, wanneer dit vaak gebeurt, op de lange termijn niet volhouden i.v.m. de onbalans tussen geven en nemen.
