Impact van ADD 

Voorwoord

Dit stuk gaat over de praktijk van de impact van het (negatieve) ADD-gedrag op de partner van iemand met ADD. Ik heb dit geschreven voor:

  • Partners van mensen met ADD, die zich hierin herkennen, opdat ze zien dat ze niet de enige zijn.
  • De naasten en omgeving van de partner (ouders, kinderen, broers, zussen, familie, goede vrienden), opdat zij een beter beeld krijgen van waar de partner tegenaan loopt.
  • Voor mensen met ADD, opdat zij inzien wat voor impact het (negatieve) ADD-gedrag kan hebben op de partner, zodat zij het waar nodig, niet (meer) bagatelliseren en de partner steunen (ook t.o.v. de buitenwereld).

De aandacht vanuit de hulpverlening lijkt over het algemeen vooral uit te gaan naar degene met ADD en is voornamelijk gericht op de 'zichtbare' uitingen van ADD (zoals concentratie, afspraken ed.). De partners van mensen met ADD komen vaak, met vragen en 'problemen’, terecht in een circuit waar weinig bekend is over het fenomeen ‘Cassandra effect’. Waarbij de omgeving en vaak ook hulpverleners, geen idee hebben wat de impact is van het (negatieve) ADD- gedrag op de partner binnen een ADD- relatie.

Dit stuk is niet ‘af’ en niet wetenschappelijk onderbouwd, het is puur geschreven vanuit mijn lange ervaring als (gespecialiseerde ADD-relatie-) counsellor, coach en ervaringsdeskundige. En ook vanwege het feit dat er weinig tot geen boeken over dit onderwerp te vinden zijn. Ik hoop tevens dat dit stuk een aanzet kan geven tot meer begrip, medeleven en misschien wel tot meer onderzoek. Op deze manier wil ik mijn bijdrage hieraan leveren.

Ik richt mij in dit stuk specifiek op de partners van mensen met ADD, omdat daar mijn expertise als counsellor en coach ligt en omdat ik inmiddels >50 jaar ervaring heb als partner en familie van iemand met ADD. Ook partners van mensen met depressie, autisme, narcisme etc. zouden zich in dit stuk kunnen herkennen.

Misschien ten overvloede: Ik richt mij in dit stuk niet op degene met ADD, omdat anderen en ook ikzelf daar al veel over hebben geschreven (zie ook elders op deze website onder ADD) en ik in dit stuk juist de impact van het (negatieve) ADD- gedrag op de partner onder de aandacht wil brengen. Natuurlijk zal niet iedereen zich overal in herkennen, omdat het een mix van ervaringen is van; zowel mijn cliënten, mijzelf als coach, counsellor, partner, familie van....en van alles wat ik erover heb geleerd en gelezen tijdens mijn specialisaties en opleidingen. Ik heb getracht zo volledig mogelijk te zijn, waarbij ik mij maar al te goed realiseer dat er nog veel ontbreekt, mede vanwege het feit dat er nog zeer weinig tot geen onderzoek is gedaan naar de impact van ADD in relaties. Er zullen nog vele aanvullingen gegeven kunnen worden, ik sta dan ook open voor feedback en neem dit van harte in ontvangst. Voel je vrij om dit te geven.

(Voor de leesbaarheid is dit stuk geschreven in de man vs vrouw vorm; waar hij, hem of man staat kan ook zij, haar of vrouw gelezen worden en v.v.)

Partner van iemand met ADD (hierna genoemd ‘vrouw’)

Vaak komen stellen er pas na vele jaren achter (soms pas na 25, 40 jaar of langer) dat de man ADD heeft. Al die tijd heeft de vrouw gedacht dat de 'problemen' zoals zij deze ervoer aan haar lagen, omdat dit steeds door haar man en omgeving is verteld: " jij loopt steeds te zeuren, ik niet", “Jij hebt een probleem, ik niet”, "Dat heeft toch iedere man", "Hij is juist altijd zo aardig". Na vaak vele jaren van (relatie)therapie en eenzaamheid kan het zijn dat ze dan eindelijk haar man zover krijgt om zich te laten onderzoeken. Wanneer dan (vaak pas na vele jaren) de diagnose ADD wordt gesteld, volgt er voor de vrouw een lange periode van rouw en boosheid naar de man. Dit omdat zij al die tijd heeft gedacht en gehoord dat het aan haar lag. Al die verloren tijd, die zij ook voor leuke dingen had kunnen gebruiken, is gaan zitten in het redden van de relatie. Daarbij komt ook dat de vrouw na de diagnose vaak denkt dat haar man de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van zijn (negatieve) ADD- gedrag nu wel zal gaan nemen. Dit omdat hij zich dan bewust zou kunnen zijn van het feit dat een groot deel van de problemen met deze diagnose te maken heeft. Helaas is dit meestal niet het geval, zeker niet wanneer degene met ADD niet bereid is om zich hierbij door een ADD- relatie- specialist te laten begeleiden. Hij doet de diagnose dan af met: "Iedereen heeft wel iets, ik ben geen uitzondering", of "ik heb er toch geen last van, jij moet het maar accepteren", hij bagatelliseert de diagnose en blijft zijn (negatieve) ADD- gedrag goed praten. Ook kan hij zijn ADD diagnose als excuus gebruiken.

Hoogsensitief

Veel partners van mensen met ADD zijn hoogsensitief (in mijn praktijk is +/- 97% van de partners van mensen met ADD hoogsensitief), dit lijkt logisch omdat zij elkaar aanvullen. Mensen met ADD hebben over het algemeen moeite met emotionele wederkerigheid, terwijl mensen met hoogsensitiviteit daar juist kanjers in zijn. Ook hebben veel partners van mensen met AD(H)D een moeilijke jeugd doorgemaakt (zoals bijvoorbeeld met een narcistische, AD(H)D, depressieve, (alcohol) verslaafde of autistische ouder, broer of zus) of één of meerdere traumatische ervaringen ((C)PTSS) opgedaan. Dit kan ze kwetsbaar en onzeker maken. Blijkbaar trekt iemand met een dergelijke achtergrond, onbewust aan wat die herkent, hoe destructief of naar dit soms ook kan zijn.

Het komt vaak voor dat de partner, in het begin van een relatie met iemand met ADD, niet op de hoogte is van de diagnose. Óf omdat diegene dat zelf (nog) niet weet, óf omdat hij dit (om wat voor reden dan ook) niet heeft verteld. Dit laatste kan voor de vrouw, wanneer zij daarachter komt, natuurlijk een enorme teleurstelling zijn, omdat ze dan het idee heeft ergens te zijn ingerold, zonder daar een keuze in te hebben gehad.

Oxytocine

De meeste kenmerken van AD(H)D worden voornamelijk veroorzaakt door een dopaminetekort. Naast dopamine zijn er nog vele andere hormonen/ neurotransmitters, welke in de hersenen worden aangemaakt, waaronder oxytocine. Oxytocine zorgt ervoor dat je gehecht raakt aan iemand en je die persoon sneller vertrouwt dan je normaliter zou doen. Het verlaagt de natuurlijke barrières bij een vrouw. Oxytocine zorgt er onder andere ervoor dat een moeder en haar pasgeboren kindje zich onafscheidelijk verbonden voelen. Het komt vrij tijdens de bevalling en bij het geven van borstvoeding. Oxytocine wordt ook afgegeven wanneer je knuffelt, geniet van een innige kus met een (potentiele) partner en wanneer je jaloers bent.

In het begin van een relatie waarbij AD(H)D (onbewust) een rol speelt, heeft de vrouw meestal het idee op handen gedragen te worden door de man met AD(H)D. Alle aandacht gaat, in het begin van de relatie, naar haar en dat ervaart zij als heerlijk. De man laat dan (onbewust) vooral alle leuke kanten van zichzelf en de AD(H)D zien. Wanneer de gevoelens wederzijds zijn, lijkt het alsof de man de eerste tijd van de relatie in veel opzichten praktisch geen AD(H)D heeft of laat alleen de leuke kanten ervan zien. Wel zijn de concentratieproblemen, die sowieso bij verliefdheid horen, aanwezig. Diegene kan (net als velen zonder AD(H)D tijdens de verliefde fase) alleen nog maar aan haar denken, alle aandacht is bij haar (hyperfocus). De dopamine raast door het lichaam en geest en dat geeft een blij, zelfverzekerd gevoel, vol energie. Wanneer deze verliefde periode na verloop van tijd voorbij is, stabiliseert het dopamine-tekort normaal gesproken terug naar het ‘normale’ niveau. Iemand met AD(H)D valt harder terug dan mensen zonder AD(H)D, waardoor de dopaminelevels aanvoelen als -5 ten opzichte van de gebruikelijke -1. Huilbuien en depressieve gevoelens zijn het gevolg.

Vaste relatie

Wanneer de verliefdheid zich ontwikkelt tot een vaste relatie, kan er voor mensen met ADD al snel een idee van sleur ontstaan. Veel informatiebronnen spreken over iets minder dan een jaar, het wisselt per persoon van enkele weken tot enige jaren. Alleen al doordat de hersenen niet meer zoveel oxytocine afgeven. Het nieuwe is eraf, ook tijdens de gemeenschap is het niet meer zo spannend als in het begin. Voor mensen met ADD betekent dat minder dopamine: Juist datgene wat ze tekortkomen en waar ze zoveel behoefte aan hebben. Dopamine en oxytocine horen plaats te maken voor het oprechte ‘houden van’ en een innige vriendschap. Ook wordt de aandacht meer naar buiten gericht en doen mensen met AD(H)D hun uiterste best om, op de buitenwereld en het werk, goed over te komen en aardig gevonden te worden. Hierdoor zijn zij aan het einde van de dag doodmoe en kunnen zij geen aandacht meer voor hun vrouw (en het gezin) opbrengen, terwijl zij dit wel verdient en ook broodnodig heeft. De vrouw begrijpt niet dat hij buiten de deur wel alle aandacht heeft en voor haar niet, zij voelt zich daardoor steeds eenzamer, niet gezien en gehoord.

Diagnose

Wanneer de diagnose ADD vaak pas na 25, 40 jaar of zelfs langer bij de man wordt gesteld, is dit voor de vrouw aan de ene kant een bevestiging; "zie je wel, ik wist wel dat het niet allemaal aan mij lag" en aan de andere kant zorgt het ook voor veel verdriet en boosheid. Verdriet omdat haar altijd is verteld en zij dat heeft geloofd, dat het aan haar lag en daar enorm onzeker van is geworden. Boosheid omdat ze het zo verschrikkelijk vaak heeft aangegeven bij haar man en er nooit erkenning voor haar gevoelens en ideeën is (geweest) (ook niet na de diagnose) en er niet naar haar werd geluisterd, het werd gebagatelliseerd, onderuitgehaald, het lag aan haar.

Daarbij komt dan nog een ander naar gevoel omhoog; omdat de vrouw zich dan realiseert dat, dat waar ze op hoopte en ondanks alles toch nog steeds verwachtte nl. een ‘leuke harmonieuze relatie’, altijd een illusie is geweest, want een 'stoornis' heet niet voor niets een 'stoornis' en gaat niet over.

Intimiteit en AD(H)D

Intimiteit in AD(H)D-relaties kan een groot issue zijn. De man leeft vaak in zijn eigen wereld (egocentrisch) en vergeet de behoeften van de ander, hierdoor kan de vrouw zich regelmatig alleen voelen. Daarnaast kan bij seks tussen partners waarbij AD(H)D een rol speelt, het één en ander komen kijken, zoals: Concentratie- of aandacht- verlies, onzekerheid, hyperfocus op zichzelf of hyperactiviteit. Deze kenmerken van AD(H)D zijn vaak niet bevorderlijk voor een goede seksuele relatie.

In elke relatie is het een uitdaging om de balans te vinden tussen de seksuele behoeften van beide partners en deze te behouden, zonder in een sleur te geraken. Deze balans vinden en behouden met een partner met AD(H)D kan een enorme uitdaging zijn, AD(H)D-symptomen worden door de vrouw vaak ervaren als afwijzing of kunnen door de man gebruikt worden als excuus.

Veel partners van mensen met ADD beleven een gebrek aan intimiteit, niet alleen in de vorm van seks. Naarmate de gevoelens dieper en de relatie vertrouwder wordt, lijkt de intimiteit sowieso minder te worden. Dit hoort typisch bij ADD, de aandacht wordt verlegd naar andere zaken en de relatie komt op een lager pitje te staan, niet omdat de man dit wil, dit is zoals het is. Het komt doordat mensen met ADD moeite hebben met het verdelen en reguleren van de aandacht (aandachtregulatiestoornis). Dit voelt voor de vrouw vaak als afwijzing, terwijl dit niet zo is. Ook zijn er mannen met AD(H)D die regelmatig vreemd gaan, dit is te verklaren (zeker niet als excuus!), doordat de spanning die dit meebrengt zorgt voor de dopamine waar iemand met AD(H)D behoefte aan heeft.

De man (met AD(H)D) neemt of altijd, of juist nooit het initiatief. Ook kan het gebeuren dat, wanneer er eindelijk tijd is om intiem te kunnen zijn, het toch geen succes wordt. De vrouw hoeft zich dan niet afgewezen te voelen, hoe moeilijk dit ook is. Wanneer je man in de lach schiet, afgeleid is, of vlak voor het hoogtepunt begint over de kleur van de verf van de trap die geschilderd moet worden, of na korte tijd klaar is met aanraking, of in slaap valt, dan is dat niet gemakkelijk voor de partner. De kunst is om je dit niet persoonlijk aan te trekken. Mensen met AD(H)D kunnen zeer snel afgeleid zijn en de aandacht maar een beperkte tijd bij één ding houden én last hebben van snel overprikkeld raken door bijvoorbeeld aanrakingen.

Tips

  • Trek het je niet persoonlijk aan (dat is niet gemakkelijk).
  • Maak ruimte en tijd vrij.
  • Zorg voor ontspanning en rust.
  • Deel je behoeften.
  • Geef complimenteren.
  • Ga voor kwaliteit i.p.v. kwantiteit.

Aandachtregulatiestoornis

In de DSM staat dat ADD een ‘aandacht-tekortstoornis’ is, in mijn beleving heeft iemand met ADD een ‘aandacht-regulatiestoornis’. Dit omdat m.i. iemand met ADD wel aandacht genoeg heeft (hyperfocus) voor dingen die ze interesseren en waar ze goed in zijn. Zij hebben vooral moeite met hun aandacht te verdelen of reguleren. Dat betekent dat wanneer de eerste verliefdheid voorbij is en het ‘normale’ leven weer langzaamaan terug begint te komen, de aandacht van de man naar buiten gericht wordt (werk, hobby's, vrienden, familie, etc.) en dat de vrouw dan op de tweede, derde, vierde etc. plaats lijkt te komen. Dat is voor de vrouw zeer pijnlijk, zij gaat steeds harder 'schreeuwen' om aandacht en dat wordt door de man dan afgedaan als 'gezeur'. Er ontstaat dan steeds meer afstand tussen de partners.

De man met ADD kan de ander niet ‘lezen’, doet veel aannames, heeft moeite met non-verbale uitingen en legt deze verkeerd uit, wat voor veel vervelende situaties kan zorgen. De vrouw heeft dan het idee niet gezien en begrepen te worden, ook zij wil graag dat de ander uit zichzelf ziet wat er aan de hand is en zij nodig heeft. Dat gaat helaas niet gebeuren, niet omdat de partner met ADD dit niet wil, dit is omdat hij dat gewoonweg niet kan.

Ook kunnen mensen met ADD zich regelmatig afhankelijk opstellen t.o.v. van de partner, wat als een enorme last kan worden ervaren door de partner. Dit komt vaak doordat de partner over het algemeen in alles net wat sneller is, meer overzicht heeft, beter kan plannen etc. dan degene met ADD. Wanneer de partner dit niet zou doen dan zou alles in de soep kunnen lopen, niet alleen voor degene met ADD maar ook voor zijn naaste omgeving. Dit resulteert op den duur in een ongelijkwaardige Ouder-Kind relatie, wat voor geen van beiden prettig is.

Hoogsensitiviteit van de partner

Mensen met hoogsensitiviteit voelen zich enorm verantwoordelijk, zijn zorgzaam en voelen vaak precies aan wat er speelt. Dat maakt het in een ADD-relatie moeilijk, omdat dat wat zij voelen telkens wordt ontkend. Zij zijn geneigd om alles in het werk te stellen om de relatie te doen slagen en doen daar veel voor, vaak ten koste van zichzelf. Zij passen zich aan, nemen veel van de partner over, zetten zichzelf vaak op de laatste plaats en worden steeds alerter opdat er niets misgaat. Vaak moeten zij hun plaats en behoeftes 'verdedigen' en zij kunnen dan als een 'bitch' overkomen. Degene met ADD pakt dan de slachtofferrol en buit dat vaak ook naar de buitenwereld uit. Voor de partner kan dit een zeer eenzaam gevoel opleveren. De relatie verandert, tot beider frustratie, in een ‘Ouder-Kind’ relatie, het is dan een ongelijkwaardige, destructieve relatie geworden. Daarnaast voelt de partner zich steeds eenzamer en vermoeider worden, omdat ze op een gegeven moment alleen nog maar aan het ‘redden’ is wat er te redden valt. Zij voelt zich niet gehoord en gezien door de man, terwijl deze zich van geen kwaad bewust is.

Wanneer iemand langer in een relatie zit met iemand met ADD, gaat dit de partner vormen, zij herkent zich zelf niet meer: De spontaniteit is weg, ze voelt zich een zeur en wil zo niet zijn, voelt zich meer de ouder dan de partner, raakt het zelfvertrouwen kwijt en voelt zich niet meer veilig. Ook gaat ze zich steeds meer zich ergeren aan het (negatieve ADD-) gedrag van haar man, wat voor de man natuurlijk ook niet fijn is. De man is over het algemeen niet tot weinig bereid om naar zichzelf en zijn eigen (negatieve ADD-) gedrag te kijken, heeft voor alles excuses, projecteert zijn gedrag op de partner en wordt boos wanneer zijn vrouw hem daarop wijst. De omgeving kan haar ook steeds meer gaan mijden omdat zij niet snappen wat er speelt en kan haar ook gaan zien als een 'zeur'.

Andere liefdestaal

Een partner met ADD heeft vaak een totaal andere liefdestaal (materieel of door dingen te doen) dan degene zonder ADD, dat kan erg ingewikkeld zijn. Iemand met ADD heeft sowieso moeite met het delen van gevoelens. Ook is het voor iemand met ADD moeilijk om de juiste woorden te vinden bij gevoelens en emoties. Ook is iemand met ADD zich weinig tot niet omgevingsbewust, stelt weinig vragen, doet veel aannames, vult veel voor de of een ander in en gaat ervan uit dat hij wel weet wat de of een ander voelt, wil of hoe het zit.

Wanneer de vrouw aangeeft behoefte te hebben aan liefde en daarmee het idee heeft de ander niet te overvragen, komt ze van een koude kermis thuis. Haar man weet absoluut niet wat ze daarmee bedoelt en vult het voor haar in. Hij gaat dan bijvoorbeeld allerlei dingen doen met, in zijn beleving oprechte liefde, alleen checkt hij niet bij zijn vrouw of dat ook is waar zij behoefte aan heeft. De vrouw begrijpt het dan niet en wordt boos of verdrietig, terwijl haar man ‘het zo goed bedoelde’. Dit geeft veel ruis en onbegrip over en weer. De uitspraak 'ik bedoelde het toch goed' of 'mijn intentie was goed' wordt veel gebruikt door mensen met ADD, alsof dit ze ontslaat van de verantwoordelijkheid te nemen voor de gevolgen van hun gedrag en de daaruit vloeiende nare gevoelens van de partner. De partner heeft vaak genoeg aan oprechte excuses, zonder verdere uitleg. Voor degene met ADD is dit een hele opgave, zij willen graag uitleggen en verexcuseren hoe het kwam dat zij iets (niet) deden of zeiden. Dit doen ze omdat ze het zelf vaak niet snappen, voor de partner komt dit over als verexcuseren en dat ze daarmee opnieuw de verantwoordelijkheid buiten zichzelf leggen, waardoor het voorafgaande excuus dan geen lading meer heeft en de partner zich steeds bozer en verdrietiger gaat voelen.

Bedoelingen

Bij de man is meestal geen sprake van 'kwade bedoelingen'. Hij doet, met name in het begin van de relatie, echt zijn best om het zijn vrouw naar haar zin te maken. Op dat moment verwaarloost hij (onbewust) zijn omgeving en andere zaken. De aandacht (hyperfocus) ligt dan helemaal bij haar. Dit doet hij door allerlei dingen voor haar te doen (helaas meestal zonder overleg), spontane uitstapjes te maken etc. Dat zij naast het materiële, behoefte heeft aan een gevoel van verbinding, geborgenheid en emotionele intimiteit, is moeilijk voor hem te begrijpen. Dit omdat de man zelf vaak moeite heeft met het, op de juiste manier, uiten en beleven van zijn gevoelens.

Crisis

Degene met ADD voelt zich regelmatig aangevallen en gaat zich verdedigen, verzint excuses, smoesjes en liegt waar het hem uitkomt, terwijl het meestal nergens over gaat. Iedere vorm van feedback of kritiek wordt aangegrepen om het te laten escaleren in een ruzie. Zijn vrouw gaat daardoor steeds meer op haar tenen lopen en durft weinig meer te zeggen om de sfeer niet te frustreren. Pas wanneer de vrouw laat doorschemeren dat het zo echt niet langer gaat en er crisis is ontstaan, dan volgt er vaak een (korte) periode waarin haar man zijn stinkende best doet (alle aandacht gaat dan naar de relatie) en het voor zijn vrouw weer ‘leefbaar’ lijkt te worden. De vrouw denkt dan; zie je wel, hij kan het wel en verwacht of hoopt dan dat het zo blijft. Alleen verschuift de aandacht van de man na verloop van tijd (soms al na een dag of hooguit een paar weken) weer naar andere dingen of de buitenwereld waar hij geïnteresseerd in is. Veel ADD- relaties leven van crisis naar crisis, dit is zeer zenuwslopend voor beiden en vooral voor de vrouw, omdat zij nooit weet wanneer het weer zover is. Ook is stress voor het ADD-brein funest, dat betekent dat wanneer de vrouw dingen aangeeft die zij niet prettig vindt of wanneer zij gestrest is door het ADD- gedrag, dit in het ADD- brein van de man van alles oproept. Dit geeft ook stress bij de man en dat maakt dan dat de ADD in verergerde (negatieve) vorm de kop opsteekt. De man slaat dan volledig dicht, loopt weg of maakt nare (botte) opmerkingen, precies wat de partners beiden niet willen. Dat maakt dat het direct uitpraten van zaken op een tijdstip dat de man uitgerust is, altijd beter is dan het te laten oplopen totdat er veel emoties bijkomen.

Buitenwereld

De buitenwereld snapt vaak totaal niet waar de vrouw het over heeft. Wanneer de aandacht van de man bij de buitenwereld of op het werk is, gaat het daar over het algemeen redelijk goed. De man lijkt wel aandacht te hebben voor zijn werk en de ‘buitenwereld’. Wanneer ook de aandacht naar de buitenwereld verslapt, dan heeft hij daar allemaal redenen, excuses, leugentjes en smoesjes voor, die voornamelijk buiten hemzelf liggen. Vaak krijgt zijn vrouw de ‘schuld’ van zijn gedrag, wat te maken kan hebben met het feit dat de vrouw (terecht) meer aandacht van haar man vraagt en dat daardoor de aandacht voor de buitenwereld of het werk verslapt.

De buitenwereld gaat hierdoor ook op een andere manier naar de vrouw kijken. De man hangt tegenover de buitenwereld, vaak onbewust (overlevingsstrategie) de lieve, onschuldige, vriendelijke man uit, hij steekt daar al zijn energie in en zijn vrouw wordt neergezet als een zeur en bitch, waar hij het slachtoffer van is. Hij vertelt en doet buitenshuis andere dingen dan thuis, vertelt veel dingen niet en verdraaid zaken om beter voor de dag te komen. Hierdoor staat zijn vrouw in gezelschap regelmatig voor onaangename verrassingen. De vrouw wordt door haar man in het bijzijn van anderen vaak genegeerd en niet gesteund, integendeel. Het lijkt alsof de man zich gesteund voelt door de aanwezigheid van anderen om zijn vrouw dan (onbewust) naar beneden te halen, om er (in zijn beleving) zelf beter uit te komen. Dit gebeurt vaak vanuit onzekerheid en kan voor de vrouw voor zeer pijnlijke situaties zorgen. Ook voor de omgeving kan dit tot ongemakkelijke situaties leiden. Eenmaal weer samen, zegt hij dat hij het zo niet heeft bedoeld, alleen is het kwaad dan al geschiedt en neemt hij vaak niet de moeite om dit terug te draaien (hij vergeet dit, durft dat niet, of is bang om voor gek te staan). Hij realiseert zich totaal niet wat dit met zijn vrouw doet (niet omgevingsbewust) en bagatelliseert dit dan als: "Je weet toch dat ik dat niet meende". Mensen met ADD schieten vaak in de slachtofferrol, wat het voor de partner enorm ingewikkeld maakt. De zaken worden vaak omgedraaid en dat zorgt voor  verwarring.

Egocentrisch

Iemand met ADD kan behoorlijk egocentrisch overkomen, het voelt vaak voor zijn vrouw als; ‘uit het oog, uit het hart’. Het leven draait altijd om degene met ADD, hij ziet ook alles vanuit zijn eigen perspectief en heeft veel moeite met inleven in een of de ander. Ook in gesprekken wordt alles zo gedraaid dat het ongemerkt steeds weer over hem gaat. Degene met ADD projecteert ook veel op de partner, dit is zeer vermoeiend voor de partner. Over ieder klein dingetje ontstaan ellenlange discussies of ruzies, omdat degene met ADD geen verantwoordelijkheid neemt voor ontstane situaties, terwijl met alleen een welgemeend 'sorry,' het vaak binnen 1 minuut opgelost zou kunnen zijn. De aandacht wordt telkens verlegd naar andere zaken dan waar het op dat moment over gaat, dat is zeer frustrerend. Degene met ADD betrekt alles op zichzelf en ziet niet wanneer het over iets of iemand anders gaat. Dit egocentrisme wordt waarschijnlijk veroorzaakt doordat iemand met ADD het al heel erg moeilijk heeft met het organiseren van zijn eigen leven en daarmee heel druk is in zijn hoofd, waardoor het moeilijk voor hem is om zijn aandacht ook te richten op de ander en de evt. kinderen (aandacht-regulatiestoornis). De vrouw moet steeds voor twee denken, de man is niet proactief en kan tijd moeilijk inschatten, waardoor zijn vrouw de neiging heeft steeds alles te regelen, controleren en plannen om vervelende situaties te voorkomen en heeft het idee altijd op scherp te moeten staan.

Het eenzame gevoel van de vrouw wordt hierdoor telkens weer versterkt en bevestigd. De man lijkt zich niet te realiseren hoe dit is voor zijn vrouw en hij is daar ook helemaal niet mee bezig. Hij lijkt vooral met zijn eigen zaken bezig, om zelf zo goed mogelijk voor de buitenwereld voor de dag te komen. Wanneer hij aangesproken wordt op zijn (negatieve) ADD- gedrag, gaat hij zich verdedigen en ligt het aan zijn vrouw. Wanneer er ruzie is, wordt vaak te pas en te onpas om de meest kleine dingetjes, door de man gedreigd met scheiden, waarvan hij later zegt dat natuurlijk niet te menen. Dit kan enorm schadelijk zijn voor het zelfvertrouwen en de gevoelens van veiligheid van de vrouw.

Na vervelende situaties of discussies, zal de man daar niet meer op terugkomen (puur omdat hij dit vergeet), terwijl zijn vrouw er nog lang mee rondloopt en er vaak ook niet van kan slapen. Pas veel later, wanneer de vrouw er op terugkomt omdat het niet is uitgesproken, dan lijkt hij pas in te zien wat dit (negatieve ADD-) gedrag voor impact op zijn vrouw heeft (gehad). Alleen is hij dit dan na verloop van tijd weer vergeten en herhaalt het zich. Dit heeft alles te maken met het niet ‘omgevingsbewust’ zijn, hij heeft geen idee wat de impact en de consequenties van zijn (negatieve ADD-) gedrag (voor de ander) zijn.

Proactief

Iemand met ADD is vooral reactief in plaats van voorkomend of proactief. Dit maakt dat vrouw steeds bezig is om vooruit te kijken om brandjes te blussen en te voorkomen. Ook dit is zeer vermoeiend voor haar en vaak leidt dit ook tot ‘Ouder-Kind’ situaties, wat voor beiden niet prettig is. De vrouw voelt zich vaak in een hoek gedrukt, waar ze niet wil zijn. Zij zou ook graag eens een schouder willen waarop ze kan leunen, in plaats van altijd degene te moeten zijn die de boel draaiende houdt. Daarbij komt dat zij hierin niet erkend wordt en geen waardering voelt voor al haar inspanningen. Wanneer zij de man hierop attendeert, voelt hij zich aangevallen en zal hij zich gelijk gaan verdedigen en vertellen wat hij wel niet allemaal heeft gedaan etc., het gaat dn weer over hem in plaats van over haar. Hij hoort niet wat de vrouw zegt en waar zij behoefte aan heeft.

Veranderd

Veel parteners van mensen met ADD, merken dat mensen van buiten en soms ook de (volwassen uitwonende) kinderen, na verloop van tijd afstand van ze gaan nemen, dit is zeer pijnlijk. Misschien wel begrijpelijk als je er van een afstand naar kijkt. De vrouw is met de jaren veranderd in een zorgend, zeurend, altijd op de hoede zijnde, voorkomend, op de tenen lopend, onzeker iemand, die controle wil houden en alles steeds heel duidelijk moet maken, zodat niets misloopt. Hier krijgt de buitenwereld steeds meer moeite mee en neemt afstand omdat ze niet begrijpen wat er speelt. Dit is voor de vrouw heel verdrietig, want die snapt er meestal niets van waarom mensen geen contact meer willen. Vaak spreekt zij niet over wat er in de relatie gebeurt, omdat zij zich daarvoor schaamt of omdat ze al vaak de ‘kous op de kop’ heeft gekregen. Hierdoor komt degene met ADD er goed mee weg en kan de vrouw zich steeds eenzamer gaan voelen.

Verslavingsgedrag

Veel mensen met ADD hebben last van verslavingsgedrag als; alcoholgebruik, gamen, sporten, veel met mobiel of computer bezig zijn etc. Voor de partner is dit niet prettig, alles lijkt belangrijker dan zij. Men onderschat het gebruik van alcohol door mensen met ADD. Alcoholgebruik is sowieso niet heel gezond, voor het ADD- brein is het zeer slecht, omdat het de volgende dag een rebound krijgt en de man dan niet meer goed kan functioneren, dit kan soms dagenlang duren. Vaak heeft diegene dit zelf niet door en wordt de link tussen het alcoholgebruik en de vervelende stemming en het negatieve gedrag van de volgende dag(en) niet herkend of opgemerkt. Ook de vrouw heeft dit vaak niet in de gaten, wat een gemiste kans is, het kan helpen om als vrouw geen alcohol meer te gebruiken, zodat haar man dan ook niet of minder de neiging heeft dit te doen.

Er wordt veel van een partner van iemand met ADD gevraagd om de relatie goed te houden. Veel hulpverleners en ook mensen met ADD vinden dat de vrouw zich maar aan moet passen en moet accepteren dat de man het door zijn ADD niet anders kan. Dit is natuurlijk niet oke. Degene met ADD kan heel veel doen om het negatieve ADD-gedrag te voorkomen. Dit zal onder goede specialistische ADD-begeleiding moeten gebeuren. De vrouw mag haar man wel degelijk aanspreken op zijn (negatieve) ADD- gedrag, omdat hij daar zelf heel veel mee kan. Er zijn vele tools die gebruikt kunnen worden door mensen met ADD om ook in een (partner)relatie beter te kunnen functioneren. Daarvoor is het nodig dat degene met ADD de diagnose accepteert en erkent dat zijn (negatieve) ADD- gedrag invloed heeft op de relatie. De vrouw mag meer los gaan laten, alles waar zij niet verantwoordelijk voor is mag ze bij haar man laten, hoe moeilijk en vervelend dit soms ook is. De man is verantwoordelijk voor zijn (negatieve) ADD- gedrag en zal daar (onder goede specialistische begeleiding) zelf mee aan de slag mogen gaan, de partner kan daar zeer weinig mee. De partner kan leren om er voor zichzelf op een andere manier mee om te gaan, zodat ze zich minder naar hoeft te voelen onder het (negatieve) ADD-gedrag van de partner. Hiervoor is inzicht nodig in het ADD- gedrag, waar het vandaan komt, hoe het zich uit en in hoeverre degene met ADD daar bewust iets mee kan.

Na vele jaren

Wanneer de vrouw na vele jaren, of omdat zij dit te horen heeft gekregen van een therapeut, goede vriendin, of heeft gelezen in een boek dat ze haar omgeving, kinderen, vrienden etc. mag gaan vertellen wat er speelt in de relatie, stuit ze tegen veel onbegrip. Men snapt vaak niet waar ze het over heeft en vindt het ook heel erg dat ze zo over haar man praat. Vaak wordt gezegd: “Joh, maar dat doen toch alle mannen weleens”. En ja, dat is ook zo, alleen wanneer dit 24/7 dag in, dag uit, meerdere malen gebeurt, zonder dat er iets verandert en er niets (positiefs) tegenover staat, is het een ander verhaal. Iemand met ADD leert niet van zijn gedrag, ook al wordt hij daar telkens weer op gewezen en hoe simpel het vaak ook lijkt. Dit lijkt onwil, het is onkunde, wat het zeker niet gemakkelijker maakt.

Over het algemeen zijn mensen met ADD zeer intelligente mensen, dat maakt het dan ook moeilijk te begrijpen dat zij kleine alledaagse dingen niet op kunnen pikken en er niets mee doen. Ook snappen zijzelf dit vaak niet. Je kunt je voorstellen dat, wanneer dit al vele jaren speelt, de vrouw een ander mens is geworden en zij ook zichzelf niet meer herkent. Iemand met ADD is (hoe intelligent ook) niet leerbaar op zaken die hem niet intrinsiek interesseren, ook al zouden ze dit heel graag willen. Het is dan ook geen kwestie van dat ze niet willen, het is onkunde! Dit betekent dat het routinematig gebruik maken van de aangeboden tools noodzakelijk is om goed te kunnen functioneren (binnen de relatie). Dat is vaak pijnlijk voor de partner omdat de dingen die zij vraagt niet zo heel moeilijk lijken, alleen zijn dit vaak voor degene met ADD ingewikkelde zaken die zij niet zomaar oppikken, hoe eenvoudig het ook lijkt.

Onbegrepen

Begrip voor de houding van de persoon met ADD, maakt niet dat het 'allemaal wel meevalt', integendeel. Het niet kunnen uiten van gevoelens binnen een relatie, is en blijft een enorme handicap, voor beide partijen. De persoon met ADD kan het idee krijgen dat 'hij het nooit goed doet'. Er wordt voortdurend een beroep gedaan op iets wat hij niet heeft of kan, hij ervaart dit als ‘zeuren’ en zo zegt hij dit ook telkens tegen zijn vrouw. Hij heeft zichzelf in de loop der jaren ‘overlevingsstrategieën’ aangeleerd, onder andere in de vorm van allerlei excuses, leugens en afleidingsmanoeuvres en is daar zeer bedreven in geworden. In het begin van de relatie lukte het hem vaak nog wel om attent te zijn (aangeleerd gedrag), al begreep hij toen ook al niet echt waarom zij zo blij was met een bloemetje. Eenmaal getrouwd, samenwonend of na het krijgen van kinderen, lukt het vaak niet om dit aangeleerde gedrag vol te houden en om, in zijn beleving, dan steeds iemand te moeten ‘spelen’, die hij eigenlijk niet is.

De vrouw ziet haar, eens zo liefdevolle, partner veranderen in een 'mopperaar, die er nooit voor haar is', geen verantwoordelijkheid neemt voor zijn onaangename ADD- gedrag en zich niet aan afspraken houdt, waardoor de vrouw hem ongewild steeds meer op zijn nek gaat zitten.

Gevolgen

Veel partners van mensen met ADD leven jarenlang in een relatie waarin ze lijden onder het gebrek aan emotionele wederkerigheid en zij zich heel alleen voelen, omdat ze een gevoel van verbinding en liefde missen. Omdat anderen alleen de zgn. goede buitenkant van hun partner zien en zij niet weten hoe deze in de relatie functioneert, geeft dat een extra gevoel van eenzaamheid. Vaak worden ze niet geloofd wanneer ze er iets over vertellen. Dan krijgen ze te horen hoe zorgzaam en vriendelijk hun man is, dat ze blij moet zijn met hem, omdat hij het allemaal zo goed bedoelt. Zij kunnen dan last krijgen van het zgn. 'Cassandra effect'.

De buitenwereld lacht om het onhandige gedrag van de man. De vrouw krijgt regelmatig te horen: 'Ach, dat is toch typisch mannelijk gedrag'. Hiermee wordt de ernst niet erkend en zal de vrouw nog minder vertellen en zich steeds eenzamer gaan voelen. Net als Cassandra wordt zij niet geloofd, gehoord, of krijgt de schuld, hierdoor voelt ze zich in de steek gelaten, wat allerlei klachten tot gevolg kan hebben. Het 'Cassandra effect' heeft een enorme impact op de partner, waar veel meer aandacht en medeleven voor mag zijn.

Scheiden

Na de diagnose komt er een periode van grote onzekerheid voor de vrouw; "wat moet ik nou, hoe kan ik hiermee omgaan?" Ook kan de gedachte spelen om weg te gaan bij haar man. Dit wordt ook heel vaak aangegeven door de buitenwereld: “Als jij het niet naar je zin hebt, dan ga je toch bij hem weg!" Alsof dit zo simpel is. Daarmee zeggen ze dan ook dat je, wanneer je niet bij hem weggaat, niet moet zeuren en het er nooit meer over mag hebben, want het is toch jouw eigen keuze om bij hem te blijven? Was het maar zo gemakkelijk. De man met ADD heeft ADD en is geen ADD'er, het zijn over het algemeen hele fijne mensen. Het negatieve ADD- gedrag maakt het voor de partner zo ongelooflijk ingewikkeld, omdat zij ook zijn goede en fijne kanten kent en zich niet kan voorstellen dat de negatieve ADD- gedragingen niet af te leren zijn. In haar belevinging vraagt ze niet zoveel en snapt ze niet dat de kleine dingen die zij vraagt niet te leren zijn voor haar, over het algemeen, intelligente man. Zij is niet degene die zich aan moet passen, dat heeft ze in de loop der jaren al veel te veel gedaan. Het is de man met ADD die onder specialistische ADD begeleiding mag gaan werken om alle tools die er zijn te gaan gebruiken, zodat hij beter kan functioneren en zich prettiger kan voelen binnen de relatie en ook zijn vrouw zich beter kan gaan voelen.

Mijn ervaring is dat voor de meeste vrouwen die langer dan 10-15 jaar bij een man met ADD zijn (zeker wanneer er kinderen in het spel zijn), scheiden eigenlijk geen optie (meer) is. Dit heeft te maken met:

  • De vervorming van het karakter van de vrouw, zij voelt zich heel onzeker en voelt zich nergens meer veilig, dan voelt de vertrouwdheid of bekendheid van wat ze heeft (ook al kan dat destructief en naar voor haar zijn) beter dan de onbekendheid en de onveiligheid van de toekomst en de buitenwereld, die haar regelmatig in de loop der jaren heeft laten vallen.
  • Het feit dat de vrouw ook de andere, prettige, leuke kant van haar man kent. De kant waar ze, ondanks alles, nog steeds van houdt.
  • Het kleine sprankje hoop wat ze nog steeds heeft, opdat haar man toch eindelijk zelf, met specialistische hulp, er iets aan wil gaan doen.
  • De eenzaamheid, ze kunnen nergens terecht met hun verhaal en voelen geen steun, ze zijn (misschien onterecht) bang voor een nieuwe toekomst met misschien nog grotere eenzaamheid.
  • De evt. hoogsensitiviteit van de vrouw: “Je kunt iemand met een stoornis toch niet verlaten”, die verantwoordelijkheid willen zij niet op hun geweten hebben en daarbij: "Wat zal de buitenwereld daar niet van vinden, zij vinden je al een bitch, scheiden bevestigt dit".
  • Kinderen die ze niet wil belasten met een scheiding en de angst dat zij het niet zullen begrijpen en haar dan ook laten vallen.

Co-ouderschap en communicatie

Voor vrouwen met een kortere relatie (< 10 jaar) met een partner met ADD is scheiden, vooral wanneer er (kleine) kinderen zijn, ook een groot dilemma. Wanneer een vrouw van haar ADD- man wil scheiden, terwijl er (jonge) kinderen in het spel zijn, kan zij te maken krijgen met een volgend probleem: De man wil co-ouderschap terwijl hij hier in de meeste gevallen, gezien zijn ADD, zichzelf en de kinderen geen plezier mee doet. De man heeft zich tijdens de relatie vaak niet of nauwelijks bemoeit met de zorg en opvoeding van de kinderen en realiseert zich dan ook niet wat dit inhoudt. Hij was altijd meer het 'vriendje' dan de vader van de kinderen. Wanneer de vrouw toestemt met co-ouderschap, omdat zij de kinderen een goed contact met hun vader gunt en de man een even grote rol wil geven in de opvoeding, of omdat de verschillende instanties hierop aansturen, kan er een zeer moeilijk tijd volgen voor alle partijen. Zij wil dat de kinderen zich veilig voelen en dat er een goede communicatie met goede afspraken (wat noodzakelijk is bij co-ouderschap) is.

Communicatie met een partner met ADD is sowieso vaak een groot probleem, laat staan nadat de partners uit elkaar zijn. Het destructieve kan dan zijn dat de kinderen hier de dupe van worden. De man met ADD vergeet afspraken en kan vaak niet tegen de stress, die de zorg en opvoeding van de kinderen met zich meebrengt. Dit betekent dan dat hij slecht zal functioneren in zijn rol als vader. Vaak zijn stemmingswisselingen daar het gevolg van, waar de kinderen dan de dupe van kunnen zijn. Hij heeft veel minder tijd en ruimte voor zichzelf en kan daar moeilijk mee omgaan. Iemand met ADD heeft regelmatig ruimte nodig om het hoofd leeg te maken. Hij overziet niet wat er allemaal bij de opvoeding en zorg komt kijken en ook bij de overdracht van de kinderen naar de moeder, kan er telkens van alles misgaan.

In veel gevallen kan het beter zijn voor de man met ADD en de kinderen om, in plaats van co-ouderschap, uit zichzelf te kiezen voor een omgangsregeling. Zodat hij de kinderen op bepaalde vaste tijden ziet, waarbij ze dan op een rustige manier van elkaar kunnen genieten en de verdere zorg bij de moeder ligt. Dat kan alleen wanneer hij inziet en accepteert dat hij met zijn ADD geen co-ouderschap aan kan, hoe graag hij dit ook wil en hoe goed hij ook zijn best doet. En natuurlijk kan dit alleen wanneer de vrouw dit aankan en wil. Voor vrouwen met ADD kan dit anders zijn, zie onder het kopje: ‘Verschil vrouwen en mannen met AD(H)D’.

Helaas geven maar weinig mannen met ADD toe dat zij co-ouderschap niet aankunnen, zij voelen zich dan incapabel en toegeven maakt dat ze erkennen dat er daadwerkelijk iets met ze aan de hand is en dat doen ze niet graag. Helaas gaat dit dan ten koste van de kinderen en de toch al verstoorde relatie tussen de exen. Dit kan te maken hebben met het niet accepteren of bagatelliseren van de diagnose. Toegeven dat ze het co-ouderschap niet aankunnen zou juist een groot gebaar van liefde zijn t.o.v. de kinderen en zichzelf.

Routine

Degene met ADD is gebaat bij routine en structuur, alleen wil hij dit vaak niet omdat hij het al snel saai vindt en niet van ‘sleur’ houdt. Dat maakt dat goede voornemens helaas, vaak snel, weer van tafel worden geveegd. Hier mag veel aandacht aan besteedt worden tijdens de begeleiding van iemand met ADD. Voor de vrouw betekent dit, dat ook zij rekening mag houden met de routine en structuur van haar man en hem daar de gelegenheid voor geeft, uiteindelijk hebben zij daar beiden veel baat bij.

Wat werkt

Hulpverleners zeggen vaak tegen een partner van iemand met ADD: “Wanneer je erover praat met en openheid geeft naar je omgeving, dan leidt dat tot begrip. Door meer kennis van zaken over de situatie, zal de omgeving je minder snel veroordelen, wanneer je bijvoorbeeld tijd neemt voor jezelf of wilt scheiden omdat je de situatie niet langer meer aan kunt”. Het punt is dat de buitenwereld, alsook veel hulpverleners vaak helemaal niet snappen wat wat ADD binnen een relatie inhoudt, het zelf anders ervaren en het bagatelliseren. ADD is bij de meeste mensen niet bekend en omdat de impact ervan zo enorm subtiel is en in iedere cel van de relatie zit, is het haast niet uit te leggen. De buitenwereld vindt de vrouw al snel een zeur en neemt afstand, terwijl hulpverleners juist zeggen dat ze het moet bespreken met de omgeving, voor meer begrip. Het omgekeerde gebeurt juist. Beter kan het werken om ‘lotgenoten’ te zoeken die je begrijpen, die tegen dezelfde issues aanlopen, bij hen zal je wel het idee hebben gehoord en gezien te worden.

Het kan zijn dat, door de toegenomen kennis, de man (indien dit nog niet is gebeurd) bereid is om zich te laten diagnosticeren en dan vanuit intrinsieke motivatie zichzelf wil laten begeleiden. Daarnaast kan het raadzaam zijn om samen met de partner ADD- relatie-begeleiding te zoeken, zodat ADD een plek binnen de relatie kan krijgen. Dit is geen gemakkelijke en een lange weg, waarbij van beide partners veel inzet gevraagd wordt. Voorwaarde hierbij is wel dat beiden bereid zijn om; in eerste instantie ieder aan zichzelf en in tweede instantie samen aan de relatie te werken. Verder is het belangrijk dat de liefde bij beiden groot genoeg is om hierin te willen investeren, het vergt namelijk heel veel tijd en geduld.

De vraag is ook of de partner zonder ADD dit nog wil en kan opbrengen. Mijn ervaring is dat er vaak veel te lang gewacht wordt met het zoeken naar goede specialistische ADD- relatie- begeleiding. Meestal omdat de man de diagnose niet echt heeft geaccepteerd en zich geen eigenaar voelt van de relatieproblemen. Hij komt dan pas in actie op het moment dat het ‘crisis’ is. Of omdat er al verschillende hulpverleningstrajecten (gedeeltelijk) zijn gevolgd, zonder blijvend resultaat. Het gevolg is dan dat de vrouw zich inmiddels ‘murw’ voelt en soms ook al lichamelijke klachten heeft ontwikkeld, dat is enorm schadelijk en heel erg zonde. De vrouw wil dan eerst zien dat de man bereid is om onder begeleiding aan zijn (negatieve) ADD- gedrag te werken, alvorens zij (weer) verder wil investeren in relatiebegeleiding. De vrouw kan er dan zeer sceptisch tegenaan kijken en heeft in eerste instantie weinig vertrouwen meer.

Specialistische ADD- relatie begeleiding is hierbij dan ook noodzaak. Mijn ervaring is dat stellen, waarbij ADD een rol speelt, vaak wel hulp zoeken alleen niet de juiste hulp kunnen vinden. Het gevolg is dan dat de man al snel afhaakt en zijn vrouw (weer) alleen verder gaat met de begeleiding of therapie, omdat ze denkt en hoort dat het allemaal aan haar ligt. Individuele begeleiding van mensen met ADD is iets anders dan begeleiding bij ADD- relaties, hierbij komt heel veel meer kijken. Ook ‘normale’ relatie-therapie blijkt op de lange duur van weinig nut bij relaties waar ADD aanwezig is.

Wat te doen als partner van iemand met ADD 

  • Lotgenoten zoeken.

  • Leuke dingen doen, zelf of met anderen.
  • Je laten coachen, door een gespecialiseerde coach met veel kennis van ADD binnen relaties, op bijvoorbeeld: Acceptatie van AD(H)D binnen de relatie. En op acceptatie dat een relatie, waarbij AD(H)D in het spel is, er anders uitziet en anders voelt dan een relatie zonder AD(H)D.
  • Leren omgaan met je eventuele hoogsensitiviteit, zodat je hierdoor geen energie meer weg hoeft te laten lekken en je voldoende zorg aan jezelf kunt besteden.
  • Je laten begeleiden bij het omgaan met het gedrag van degene met AD(H)D. 
  • Voldoende tijd en ruimte voor jezelf maken.
  • Goed voor jezelf (en de evt. kinderen) (blijven) zorgen. 
  • In geval je het echt niet (meer) op kan brengen, kijken hoe je op een goede manier (onder begeleiding van een in ADD-relatie gespecialiseerde counsellor, coach, therapeut, mediator) uit elkaar kunt gaan.
  • Etc.

Omgeving

Voor de vrouw kan het heel fijn zijn wanneer zij medeleven ervaart van haar omgeving in de vorm van: Een luisterend oor, zonder oordelen, een arm om haar heen, een schouderklopje en bijvoorbeeld de vraag: “Wat kan ik voor je betekenen” of “wat heb jij nodig”. Hiermee komt de omgeving de partner tegemoet in haar behoefte om gezien en gehoord te worden en krijgt zij erkenning voor haar struggels en verdriet, dat kan haar gevoelens van eenzaamheid verzachten.